İnternetdə bananların radioaktiv olduğu və sağlamlıq üçün təhlükəli yarada biləcəyi iddiasına tez-tez rast gəlinir. Qorxuducu səslənir, lakin faktları yoxladıqda məlum olur ki, bu iddianın elmi əsası olsa da, populyar formada reallığı ciddi şəkildə təhrif edir.

Elmi əsas

Həqiqətən də, bananlarda az miqdarda radioaktiv maddələr var. Bunun səbəbi insan orqanizmi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən yüksək kalium səviyyəsidir. Kalium əzələlərin, ürəyin və sinir sisteminin normal işləməsi üçün zəruri elementdir. Lakin təbii kaliumun cüzi hissəsində—təxminən 0,0117%-i—radioaktiv izotop “kalium-40” (⁴⁰K) maddəsi var. Yəni hər 8.500 kalium atomundan təxminən biri. Bu izotop, təbii şəkildə parçalanır və zəif ionlaşdırıcı radiasiya yayır.

“Kalium-40”-ın təkcə bananlarda olmadığını da qeyd etmək lazımdır. O, kaliumla zəngin bütün qida məhsullarında, həmçinin insan orqanizminin özündə də mövcuddur. Bananlar sadəcə əlçatanlığı və nisbətən yüksək kalium tərkibi səbəbindən populyar nümunəyə çevrilib, ona görə də bu cür müzakirələrdə ən çox onlardan bəhs edilir.

Digər radiasiya mənbələri ilə müqayisə

İnsanın bir banandan aldığı radiasiya səviyyəsi son dərəcə kiçikdir. Elmi və rəsmi mənbələrə görə, doza təxminən 0,1 mikrozievertdir. Müqayisə üçün:

• Sadəcə Yer kürəsində olmaqla insanın aldığı orta gündəlik təbii fon radiasiyası dozası təxminən 8–10 mikrozievertdir
• Bir döş qəfəsi rentgeni—təxminən 100 mikrozievert (1.000 banan ekvivalenti)
• Atlantik üzərindən uçuş—təxminən 40 mikrozievert (400 banan ekvivalenti)

Beləliklə, bir banandan gələn radiasiya gündəlik təbii fon radiasiyasının təxminən bir faizini təşkil edir.

“Banan ekvivalent dozası”

Aydınlıq üçün alimlər və elm xadimləri qeyri-rəsmi "banan ekvivalent dozası" (Banana Equivalent Dose, BED) anlayışını təqdim etdilər. Bu vahid radiasiya tibbində və ya normallaşdırmada istifadə olunmur, sadəcə radiasiya dozasının nə qədər əhəmiyyətsiz olduğunu göstərmək üçün illüstrasiya rolunu oynayır. Hətta onlarla yeyilən bananlar belə adi tibbi prosedurlar və ya bir gün ərzində təbii fon radiasiyası ilə müqayisə oluna biləcək radiasiya təsirinə səbəb ola bilməz.

Niyə təhlükəsizdir

Bundan əlavə, bananların radioaktivliyi orqanizmdə toplanmır. İnsan bədəni kalium səviyyəsini ciddi şəkildə tənzimləyir: artıq miqdar böyrəklər tərəfindən xaric edilir. Bu, “kalium-40” üçün də keçərlidir. Nəticədə banan istehlakı orqanizmin ümumi radiasiya fonunu artırmır və insanı heç bir mənada təhlükəli "radioaktiv" etmir.

YEKUN NƏTİCƏ

Bananlar radioaktivdir — BƏLİ ✓
Bu sağlamlıq üçün təhlükəlidir — XEYR ✗

Bananların radioaktiv olduğu iddiası formal olaraq doğrudur, lakin kontekst olmadan yanıltıcıdır. Bananların radioaktivliyi təbii, son dərəcə zəif və sağlamlıq üçün tamamilə təhlükəsizdir. Bu səbəbdən bananlardan qorxmağın mənası yoxdur—onlar heç bir radiasiya riski daşımayan faydalı və qidalı məhsul olaraq qalır.

Mənbələr:

1. U.S. Environmental Protection Agency (EPA) — Natural Radioactivity in Food
2. Wikipedia — Banana equivalent dose
3. Canadian Coalition for Nuclear Responsibility (CCNR) — About Radioactive Bananas
4. Queen Mary University of London — Radioactive Bananas 
5. Hellenica World — Banana Equivalent Dose and Potassium-40